Do najnowszego Vatu - spis treści


Aport . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
I. Pojęcie aportu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
II. Aport na gruncie Leksykon VAT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
1. Aport przedsiębiorstwa bądź zorganizowanej części przedsiębiorstwa . . . . . . . 2
III. Rozliczanie aportu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
1. Miejsce świadczenia/opodatkowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
1.1. Aport towarów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
1.2. Aport usług . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
1.3. Aport a WNT, import towarów oraz dostawa, dla której podatnikiem jest nabywca . . . .. . . . . . . . .
1.4. Aport a import usług . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
2. Podstawa opodatkowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
3. Moment powstania obowiązku podatkowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
4. Dokumentowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
IV. Stawka VAT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
V. Aport a prawo do odliczenia podatku naliczonego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
VI. Aport a konieczność korekty podatku naliczonego w Leksykonie podatku 2013  . . . . . . . . . 11
1. Aport jako czynność podlegająca zwolnieniu od VAT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
2. Aport jako czynność opodatkowana VAT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
Barter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
I. Barter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
II. Wymiana towarowa z dopłatą do ceny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
III. Czy w barterze istnieją zaliczki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
IV. Darowizna a barter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
1. Nieodpłatne prezenty i usługi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
2. Nieodpłatne wydanie w celu nabycia usługi reklamowej . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
Budowlane usługi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
I. Definicja, klasyfikacja PKWiU, klasyfikacja PKOB . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
1. Definicje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
2. Klasyfikacje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
II. Stawka Leksykon VAT 2013 Zubrzycki w usługach budowlanych  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
III. Obiekty budownictwa mieszkaniowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
IV. Infrastruktura towarzysząca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
V. Usługi remontowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
1. Remont lokalu użytkowego w budynku mieszkalnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
2. Remont części wspólnych budynku, w którym są zarówno lokale mieszkalne, jak i użytkowe . . 40

Cywilne Abc

Polska służba cywilna ma długą tradycję, sięgającą początków niepodległego państwa polskiego. Ustawa o państwowej służbie cywilnej z dnia 17 lutego 1922 r. była pierwszą całościową regulacją dotyczącą korpusu urzędniczego. Co ciekawe, pozostawała ona w mocy, chociaż była wielokrotnie nowelizowana, aż do 31 grudnia 1974 r., kiedy została zastąpiona tak jak w innych krajach bloku komunistycznego kodeksem
pracy

W okresie PRL urzędników obowiązywała lojalność polityczna. Nie było jasnych przepisów regulujących kwestie istotne dla służby cywilnej, takie jak rekrutacja, awansowanie, szkolenia i doskonalenie umiejętności zawodowych. Polski system charakteryzowała niewielka mobilność pracowników, niski etos pracy i fragmentacja odpowiedzialności za politykę kadrową. Nie zmieniła tego komentarz o pracownikach urzędów państwowych z dnia 16 września 1982 r., która miała umocnić rangę i prestiż urzędników.

W pierwszym okresie po 1989 r. Polska, podobnie jak inne państwa Europy Środkowej, koncentrowała się na reformach gospodarczych i politycznych. Jednocześnie do administracji publicznej przyjmowano osoby
spoza partyjnej nomenklatury. Rozpoczęto prace nad tworzeniem profesjonalnej i neutralnej politycznie służby cywilnej, która miała stać się jednym z fundamentów demokratycznego państwa. Zadaniem korpusu
urzędniczego było zapewnienie ciągłości działania państwa. Zgodzono się, że od urzędników państwowych wymaga się odpowiedzialności, profesjonalizmu i kreatywności.

KKW Dabkiewicz

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie trybu wystawiania zaświadczenia potwierdzającego zdolność albo niezdolność stawiennictwa osoby pozbawionej wolności na wezwanie lub zawiadomienie sądu lub organu prowadzącego postępowanie karne z dnia 16 stycznia 2008 r. (Dz.U. Nr 14, poz. 87) . . . . . . . .

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie szczegółowych zasad zatrudniania skazanych z dnia 9 lutego 2004 r. (Dz.U. Nr 27, poz. 242)


Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie szczegółowych zasad i trybu prowadzenia nauczania w zakładach karnych z dnia 13 lutego 2004 r. (Dz.U. Nr 37, poz. 337)

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie zakresu praw i obowiązków podmiotów sprawujących dozór, zasad i trybu wykonywania dozoru oraz trybu wyznaczania przez stowarzyszenia, organizacje i instytucje swoich przedstawicieli do sprawowania dozoru z dnia 7 czerwca 2002 r. (Dz.U. Nr 91, poz. 812)

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości i Lelental Stanisław w sprawie wykazu przedmiotów, które w razie orzeczenia ich przepadku przekazuje się bezpośrednio innym organom niż właściwy urząd skarbowy z dnia 8 września 2003 r.

Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie wykazu zakładów psychiatrycznych i zakładów leczenia odwykowego przeznaczonych do wykonywania środków zabezpieczających oraz składu, trybu powoływania i zadań komisji psychiatrycznej do spraw środków zabezpieczających z dnia 10 sierpnia 2004 r. (Dz.U. Nr 179, poz. 1854)

Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej w sprawie regulaminu organizacyjno-porządkowego wykonywania kary ograniczenia wolności orzeczonej wobec żołnierzy zasadniczej służby wojskowej
z dnia 5 maja 2004 r. (Dz.U. Nr 128, poz. 1341)

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie trybu postępowania właściwych organów w wypadku, gdy liczba osadzonych w zakładach karnych lub aresztach śledczych przekroczy w skali
kraju ogólną pojemność tych zakładów z dnia 25 listopada 2009 r. (Dz.U. Nr 202, poz. 1564)

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie regulaminu kodeksu wykonawczego wykonywania kary pozbawienia wolności z dnia 25 sierpnia 2003 r. (Dz.U. Nr 152, poz. 1493)

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie regulaminu organizacyjno-porządkowego wykonywania tymczasowego aresztowania z dnia 25 sierpnia 2003 r. (Dz.U. Nr 152, poz. 1494)

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie regulaminu organizacyjno-porządkowego wykonywania kary aresztu wojskowego z dnia 26 sierpnia 2003 r. (Dz.U. Nr 152, poz. 1498)

Prawo pracy Romer


Spis treści Prawo Pracy Romer Teresa
Wykaz skrótów .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 15
Wstęp (Zdzisław Niedbała) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
ROZDZIAŁ I. Zarys genezy prawa pracy, jego funkcje i szczególne właściwości
(Zdzisław Niedbała) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
1. Zarys genezy prawa pracy .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 19
2. Funkcje prawa pracy .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 27
3. Szczególne właściwości prawa pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
Literatura .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . .  .  . 32
ROZDZIAŁ II. Przedmiot i podmioty prawa pracy (Michał Skąpski) . . . . . . . . . . 34
1. Prawo pracy i zakres jego regulacji .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 34
2. Stosunki prawne regulowane przez prawo pracy .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 35
2.1. Indywidualny stosunek pracy i jego cechy konstytutywne .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 36
2.2. Zbiorowe stosunki pracy .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 40
2.3. Stosunki prawne związane ze wspieraniem zatrudnienia .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 42
2.4. Stosunki nadzoru nad przestrzeganiem prawa pracy .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 42
2.5. Stosunki związane z rozstrzyganiem sporów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
3. Podmioty prawa pracy .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 43
3.1. Pojęcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
3.2. Pracownik .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 44
3.3. Pracodawca .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 45
Literatura .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . .  .  . 47
Rozdział III. Zasady prawa pracy (Michał Skąpski) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
1. Uwagi ogólne .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 49
2. Podstawy obowiązywania zasad prawa pracy .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 50
3. Prawo do pracy .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 51
4. Wolność pracy .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 53
5. Zasada równości (równouprawnienia) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
6. Zasada niedyskryminacji (zakaz dyskryminacji) .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 54
7. Zasada uprzywilejowania pracownika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
8. Zasada poszanowania godności i innych dóbr osobistych pracownika .  .  .  .  .  .  .  . 58
9. Zasada godziwości wynagrodzenia .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 60
10. Zasada prawa do wypoczynku .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 60
11. Zasada zapewnienia pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy
przez pracodawcę .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 61
12. Zasada obowiązku ułatwiania pracownikom podnoszenia kwalifikacji
zawodowych .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 61
13. Zasada swobody zrzeszania się .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 62
14. Zasada uczestnictwa pracowników w zarządzaniu zakładem pracy .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 62
15. Zasada ochrony trwałości stosunku pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
Literatura .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . .  .  . 64
ROZDZIAŁ IV. Źródła prawa pracy (Zdzisław Niedbała) .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 65
1. Powszechne źródła prawa pracy .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 65
2. Szczególne źródła prawa pracy .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 70
2.1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
2.2. Układy zbiorowe pracy .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 71
2.3. Rodzaje układów zbiorowych pracy oraz ich strony . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
2.4. Zawarcie układu zbiorowego, jego rejestracja i wejście w życie .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 74
3. Porozumienia zbiorowe oparte na ustawie .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 78
4. Regulaminy .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 79
5. Statuty .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . .  .  . 81
Literatura .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . .  .  . 81
ROZDZIAŁ V. Umowne i pozaumowne podstawy nawiązania stosunku
pracy (Sebastian Samol) .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 82
1. Uwagi ogólne .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 82
2. Czynności poprzedzające nawiązanie stosunku pracy .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 83
3. Umowa o pracę .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 84
3.1. Pojęcie umowy o pracę .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 84
3.2. Elementy umowy o pracę .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 85
3.3. Rodzaje umów o pracę .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 86
3.3.1. Umowa na okres próbny .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 86
3.3.2. Umowa na czas określony . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
3.3.3. Umowa na czas zastępstwa .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 88
3.3.4. Umowa na czas wykonywania określonej pracy .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 89
3.3.5. Umowa na czas nieokreślony .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 89
4. Stosunek pracy na podstawie powołania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
5. Stosunek pracy na podstawie wyboru .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 94
6. Stosunek pracy na podstawie mianowania .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 98
7. Stosunek pracy na podstawie spółdzielczej umowy o pracę .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 100
Literatura .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . .  .  . 102
ROZDZIAŁ VI. Nietypowe formy zatrudnienia (Mariusz Piotrowski) . . . . . . . . . . 104
1. Pojęcie i rodzaje zatrudnienia .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 104
2. Zatrudnienie na podstawie umów prawa cywilnego .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 109
2.1. Pojęcie usług osobistych .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 109
2.2. Stosunki cywilnoprawne, w ramach których świadczone są usługi . . . . . . . . 109
2.3. Zlecenie .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 110
2.4. Umowa uaktywniająca .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 112
2.5. Umowa o dzieło .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 112
2.6. Umowa zlecenia a umowa o dzieło – zasadnicze różnice .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 114
2.7. Stosunki cywilnoprawne zlecenia i umowy o dzieło a stosunki pracy . . . . . . . 114
3. Umowa o pracę nakładczą .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 116
3.1. Geneza pracy nakładczej .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 116
3.2. Regulacje prawne dotyczące pracy nakładczej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
3.3. Umowa o pracę nakładczą .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 118
3.4. Warunki pracy nakładczej .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 120
4. Praca wspólników . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122
4.1. Praca wspólnika cichego .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 122
4.2. Praca jako dodatkowe świadczenie niepieniężne wspólnika spółki kapitałowej . 124
5. Zatrudnienie tymczasowe .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 124
6. Telepraca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
Literatura .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . .  .  . 129
ROZDZIAŁ VII. Ustanie stosunku pracy (Michał Skąpski, Krzysztof Ślebzak) .  .  .  .  .  . 130
1. Uwagi ogólne .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 130
2. Porozumienie stron .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 130
3. Wypowiedzenie .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 132
3.1. Pojęcie i sposób dokonania .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 132
3.2. Okresy i terminy wypowiedzenia .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 133
4. Ochrona trwałości stosunku pracy – zagadnienia ogólne .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 135
5. Powszechna ochrona trwałości stosunku pracy .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 136
6. Szczególna ochrona trwałości stosunku pracy .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 138
7. Wypowiedzenie z przyczyn niedotyczących pracowników .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 140
7.1. Zakres zastosowania ustawy i pojęcie zwolnienia grupowego .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 140
7.2. Tryb zwolnienia grupowego .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 141
7.3. Zwolnienia indywidualne na podstawie ustawy o zwolnieniach grupowych .  .  . 142
7.4. Odprawa pieniężna .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 142
7.5. Ograniczenie w komentarzu ochrony trwałości stosunku pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
7.6. Prawo do ponownego zatrudnienia .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 143
8. Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 144
8.1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144
8.2. Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia przez pracodawcę .  .  .  .  .  .  .  . 146
8.2.1. Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika .  .  . 146
8.2.1.1. Ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych . 146
8.2.1.2. Popełnienie przestępstwa przez pracownika .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 147
8 Spis treści
8.2.1.3. Utrata uprawnień koniecznych do wykonywania pracy
na zajmowanym stanowisku .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 148
8.2.1.4. Termin rozwiązania .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 148
8.2.2. Rozwiązanie umowy o pracę bez winy pracownika .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 149
8.3. Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia przez pracownika .  .  .  .  .  .  .  . 152
9. Wygaśnięcie stosunku pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
9.1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
9.2. Śmierć pracownika .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 154
9.3. Śmierć pracodawcy .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 155
9.4. Tymczasowe aresztowanie .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 156
9.5. Roszczenia pracownika w razie naruszenia przepisów o wygaśnięciu
stosunku pracy .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 156
Literatura .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . .  .  . 157
ROZDZIAŁ VIII. Roszczenia stron stosunku pracy w razie niezgodnego z prawem
rozwiązania stosunku pracy (Mariusz Piotrowski) .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 158
1. Rodzaje roszczeń w związku z bezprawnym rozwiązaniem stosunku pracy . . . . . . 158
2. Roszczenia pracownika zmierzające do zachowania istnienia stosunku pracy .  .  .  .  . 159
3. Roszczenia odszkodowawcze pracownika .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 161
3.1. Odszkodowanie w związku z rozwiązaniem umowy przez pracodawcę
za wypowiedzeniem .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 161
3.2. Odszkodowanie w związku z rozwiązaniem umowy przez pracodawcę
bez wypowiedzenia .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 162
3.3. Odszkodowanie w związku z rozwiązaniem umowy o pracę bez
wypowiedzenia przez pracownika .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 163
4. Roszczenia odszkodowawcze pracodawcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
Literatura .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . .  .  . 163
ROZDZIAŁ IX. Obowiązki stron stosunku pracy (Krzysztof Ślebzak) . . . . . . . . . . 164
1. Uwagi ogólne .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 164
2. Obowiązki stron przed nawiązaniem stosunku pracy .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 165
3. Obowiązki stron w trakcie trwania stosunku pracy .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 166
3.1. Obowiązki pracodawcy .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 166
3.1.1. Obowiązki wynikające z istoty stosunku pracy . . . . . . . . . . . . . . . . 166
3.1.2. Szczegółowe obowiązki pracodawcy .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 167
3.1.2.1. Obowiązki wynikające z faktu nawiązania stosunku pracy .  .  .  . 167
3.1.2.2. Obowiązki pracodawcy związane z wykonywaniem pracy
przez pracownika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168
3.1.2.3. Obowiązki pracodawcy związane z ustaniem stosunku pracy .  . 173
3.2. Obowiązki pracownika .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 176
3.2.1. Obowiązki wynikające z istoty stosunku pracy . . . . . . . . . . . . . . . . 176
3.2.2. Szczegółowe obowiązki pracownika .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 177
3.2.2.1. Obowiązki wynikające z faktu nawiązania stosunku pracy .  .  .  . 177
3.2.2.2. Obowiązki związane z wykonywaniem pracy . . . . . . . . . . . 177
3.2.2.3. Obowiązki związane z ustaniem stosunku pracy .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 180
Spis treści 9
4. Obowiązki stron następujące po ustaniu stosunku pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
Literatura .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . .  .  . 182
ROZDZIAŁ X. Zmiana stosunku pracy (Mariusz Piotrowski) . . . . . . . . . . . . . . . 183
1. Pojęcie i rodzaje zmian stosunku pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
2. Zmiana podstawy prawnej zatrudnienia .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 183
3. Zmiana pracodawcy .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 184
4. Zmiana treści stosunku pracy .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 186
4.1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186
4.2. Porozumienie zmieniające .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 187
4.3. Wypowiedzenie zmieniające .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 188
4.4. Przeniesienie służbowe .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 190
4.5. Czasowe powierzenie pracownikowi innej pracy .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 190
5. Zawieszenie realizacji części lub całości obowiązków stron stosunku pracy . . . . . . 191
Literatura .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . .  .  . 191
ROZDZIAŁ XI. Wynagrodzenie za pracę oraz inne świadczenia związane
ze stosunkiem pracy (Sebastian Samol) .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 192
1. Ogólna charakterystyka pojęcia „wynagrodzenie za pracę” .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 192
2. Regulacje dotyczące wynagrodzenia za pracę .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 193
3. Kryteria ustalania wynagrodzenia za pracę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195
4. Zasady wypłaty wynagrodzenia za pracę .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 197
5. Jakość wykonywanej pracy .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 200
6. Ochrona wynagrodzenia za pracę .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 201
7. Określenie terminu, miejsca i formy wypłaty wynagrodzenia .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 204
8. Świadczenia przysługujące w okresie czasowej niezdolności pracownika do pracy . 205
9. Ustanowienie sankcji dla pracodawcy za opóźnienie i zwłokę w realizacji
świadczenia .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 206
10. Inne świadczenia związane z pracą .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 206
10.1. Rodzaje świadczeń związanych z pracą .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 206
10.2. Świadczenia kompensacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207
10.3. Odprawa rentowa lub emerytalna .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 208
10.4. Odprawa pośmiertna .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 208
10.5. Odprawa z powodu likwidacji miejsca pracy .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 209
Literatura .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . .  .  . 210
ROZDZIAŁ XII. Pracownicze urlopy wypoczynkowe oraz inne przerwy
w obowiązku świadczenia pracy (Krzysztof Ślebzak) . . . . . . . . . 211
1. Uwagi wprowadzające .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 211
2. Urlopy pracownicze .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 212
2.1. Urlop wypoczynkowy .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 212
2.1.1. Pojęcie i charakter prawny .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 212
2.1.2. Nabycie prawa do urlopu .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 213
10 Spis treści
2.1.3. Wymiar urlopu pracownika zatrudnionego na pełen etat .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 214
2.1.4. Udzielanie urlopów wypoczynkowych .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 216
2.1.5. Urlop na żądanie .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 219
2.1.6. Urlop proporcjonalny .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 220
2.1.7. Wynagrodzenie za czas urlopu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221
2.1.8. Ekwiwalent za niewykorzystany urlop .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 222
2.2. Urlop bezpłatny .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 223
3. Pozostałe przerwy w świadczeniu pracy .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 224
3.1. Urlopy (zwolnienia) okolicznościowe .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 224
3.2. Usprawiedliwiona nieobecność w pracy .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 225
3.3. Urlop szkoleniowy .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 226
Literatura .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . .  .  . 228
ROZDZIAŁ XIII. Problematyka prawna czasu pracy (Michał Skąpski) . . . . . . . . . 229
1. Pojęcie czasu pracy i jego znaczenie dla stosunków pracy .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 229
2. Norma, wymiar, rozkład czasu pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232
2.1. Podstawowe jednostki czasu pracy .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 232
2.2. Norma czasu pracy .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 232
2.3. Wymiar czasu pracy .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 232
2.4. Okresy odpoczynku .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 234
2.5. Rozkład czasu pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234
3. Praca w godzinach nadliczbowych .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 235
3.1. Pojęcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235
3.2. Ograniczenia dopuszczalności pracy nadliczbowej .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 235
3.3. Kompensata pracy nadliczbowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236
4. Praca w niedziele i święta .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 238
5. Praca w porze nocnej .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 239
6. Nietypowe formy czasu pracy .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 240
6.1. Pojęcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240
6.2. Równoważny czas pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241
6.3. Skrócony tydzień pracy .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 241
6.4. Dozór urządzeń .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 241
6.5. Pilnowanie i ochrona .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 242
6.6. Praca weekendowo-świąteczna .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 242
6.7. Praca w ruchu ciągłym .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 242
6.8. Przerywany czas pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243
6.9. Zadaniowy czas pracy .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 243
6.10. Regulacje epizodyczne .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 244
Literatura .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . .  .  . 245
ROZDZIAŁ XIV. Odpowiedzialność pracownika, jej rodzaje, podstawy i sankcje
(Zdzisław Niedbała, Krzysztof Ślebzak) .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 246
1. Odpowiedzialność porządkowa według Kodeksu pracy .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 246
2. Odpowiedzialność dyscyplinarna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254
Spis treści 11
3. Odpowiedzialność materialna pracowników .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 257
3.1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257
3.2. Ogólna odpowiedzialność materialna pracownika .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 258
3.2.1. Przesłanki odpowiedzialności .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 258
3.2.1.1. Szkoda .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 258
3.2.1.2. Bezprawność zachowania pracownika .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 258
3.2.1.3. Związek przyczynowy .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 260
3.2.1.4. Wina .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 260
3.2.1.5. Ciężar dowodu .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 261
3.2.2. Zakres odpowiedzialności odszkodowawczej .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 261
3.2.3. Wspólne wyrządzenie szkody .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 262
3.2.4. Wyrządzenie szkody osobie trzeciej .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 262
3.3. Odpowiedzialność za szkodę w mieniu powierzonym .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 264
3.3.1. Indywidualna odpowiedzialność za szkodę w mieniu powierzonym .  .  .  . 264
3.3.2. Wspólna odpowiedzialność za szkodę w mieniu powierzonym .  .  .  .  .  .  . 265
3.3.3. Odpowiedzialność na zasadach określonych w art. 114–116
i art. 118 k.p. oraz w ograniczonej wysokości .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 267
Literatura .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . .  .  . 268
ROZDZIAŁ XV. Odpowiedzialność pracodawcy za przestępstwa i wykroczenia
przeciwko prawom pracownika (Sebastian Samol) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269
1. Przestępstwa przeciwko prawom pracownika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269
2. Wykroczenia przeciwko prawom pracownika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273
3. Postępowanie w sprawach dotyczących przestępstw i wykroczeń przeciwko
prawom pracownika .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 276
Literatura .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . .  .  . 276
ROZDZIAŁ XVI. Ochrona pracy i instrumenty prawne służące jej realizacji
(Daniel E. Lach) .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 277
1. Wprowadzenie .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 277
2. Bezpieczeństwo i higiena pracy .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 278
2.1. Podstawowe obowiązki pracodawcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278
2.2. Szczegółowe obowiązki pracodawcy .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 281
2.2.1. Pomieszczenia i narzędzia pracy. Czynniki oraz procesy pracy
stwarzające szczególne zagrożenie dla zdrowia lub życia pracowników .  . 281
2.2.2. Środki ochrony indywidualnej, odzież i obuwie robocze .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 284
2.2.3. Profilaktyczna ochrona zdrowia .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 285
2.2.4. Informacja o ryzyku zawodowym .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 287
2.2.5. Szkolenie .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 287
2.2.6. Służba bezpieczeństwa i higieny pracy .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 288
2.2.7. Konsultacje w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz komisja
bezpieczeństwa i higieny pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289
2.3. Prawa i obowiązki pracownika .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 291
3. Wypadki przy pracy i choroby zawodowe .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 292
12 Spis treści
3.1. Pojęcie wypadku przy pracy .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 292
3.1.1. Wprowadzenie .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 292
3.1.2. Nagłość zdarzenia .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 293
3.1.3. Zewnętrzność przyczyny .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 294
3.1.4. Szkoda na osobie .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 294
3.1.5. Związek z pracą .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 295
3.1.6. Wypadki zrównane z wypadkiem przy pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . 296
3.2. Postępowanie przy ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy . . . 297
3.3. Pojęcie choroby zawodowej i postępowanie w przypadku jej rozpoznania lub
podejrzenia .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 298
3.4. Świadczenia z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych .  .  .  .  .  .  .  .  . 300
3.5. Wypadek w drodze do pracy lub z pracy .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 302
Literatura .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . .  .  . 303
ROZDZIAŁ XVII. Szczególna ochrona pracy w związku z rodzicielstwem
i wobec osób młodocianych (Daniel E. Lach) . . . . . . . . . . . . . 304
1. Szczególna ochrona pracy w związku z rodzicielstwem .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 304
1.1. Prace wzbronione kobietom .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 304
1.2. Szczególna ochrona trwałości stosunku pracy .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 306
1.3. Szczególna ochrona przed zmianą treści stosunku pracy . . . . . . . . . . . . . . 308
1.4. Szczególne uprawnienia w zakresie czasu i miejsca pracy .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 308
1.5. Urlop macierzyński .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 309
1.6. Urlop wychowawczy .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 312
1.7. Uprawnienia z tytułu opieki nad dziećmi .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 315
2. Szczególna ochrona pracy osób młodocianych .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 316
2.1. Dopuszczalność zatrudniania młodocianych .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 316
2.1.1. Pojęcie pracownika młodocianego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316
2.1.2. Umowa w celu przygotowania zawodowego .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 316
2.1.3. Zatrudnienie przy pracach lekkich .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 318
2.2. Prace wzbronione młodocianym .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 319
2.3. Szczególna ochrona zdrowia młodocianych – czas pracy i uprawnienia
urlopowe .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 320
Literatura .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . .  .  . 321
ROZDZIAŁ XVIII. Organy nadzoru nad warunkami pracy – ich organizacja
i kompetencje (Daniel E. Lach) .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 322
1. Wprowadzenie .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 322
2. Państwowa Inspekcja Pracy .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 322
2.1. Podległość i organizacja .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 322
2.2. Zakres działania .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 324
2.3. Postępowanie kontrolne .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 326
2.4. Kompetencje nadzorcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329
2.5. Uprawnienia procesowe inspektorów PIP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331
2.6. Współpraca z innymi organami nadzoru i kontroli .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 331
Spis treści 13
3. Społeczna Inspekcja Pracy .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 332
3.1. Specyfika SIP jako służby społecznej i jej struktura .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 332
3.2. Zakres i formy działania .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 333
3.3. Współpraca z PIP .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 334
3.4. Szczególna ochrona trwałości stosunku pracy .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 335
Literatura .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . .  .  . 335
ROZDZIAŁ XIX. Rozwiązywanie indywidualnych sporów ze stosunku pracy
(Krzysztof Ślebzak) .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 336
1. Zagadnienia wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 336
2. Polubowne rozwiązywanie sporów .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 336
2.1. Postępowanie przed komisją pojednawczą .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 336
2.2. Postępowanie mediacyjne .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 338
2.3. Ugoda sądowa .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 339
2.4. Ugoda pozasądowa .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 340
3. Postępowanie sądowe w sprawach z zakresu prawa pracy .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 340
3.1. Droga sądowa .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 340
3.2. Ustrój sądów pracy .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 341
3.3. Właściwość sądu .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 341
3.3.1. Właściwość podmiotowa .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 341
3.3.2. Właściwość rzeczowa .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 342
3.3.3. Właściwość miejscowa .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 343
3.3.4. Właściwość funkcjonalna .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 343
3.4. Postępowanie sądowe .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 343
3.4.1. Zasady postępowania .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 343
3.4.2. Przebieg postępowania .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 344
3.5. Koszty postępowania .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 345
3.6. Zaskarżanie orzeczeń .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 346
3.6.1. Apelacja .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 346
3.6.2. Skarga kasacyjna .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 346
3.6.3. Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
orzeczenia .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 348
3.7. Skarga na przewlekłość postępowania .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 349
3.8. Postępowanie przed sądem polubownym (arbitraż) .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 351
4. Wykonalność orzeczeń z zakresu prawa pracy .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 352
5. Przedawnienie roszczeń i terminy zawite .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 353
5.1. Przedawnienie roszczeń .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 353
5.2. Terminy zawite .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 354
Literatura .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . .  .  . 355
ROZDZIAŁ XX. Zbiorowe prawo pracy (Zdzisław Niedbała, Mariusz Piotrowski) .  .  .  . 356
1. Pojęcie i przedmiot zbiorowego prawa pracy .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 356
2. Formy i zasady dialogu społecznego oraz reprezentacji pracowników i pracodawców 357
2.1. Dialog społeczny w świetle prawa .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 359
14 Spis treści
2.2. Trójstronne komisje dialogu społecznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 361
2.3. Rady zatrudnienia .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 363
2.4. Związki zawodowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365
2.4.1. Istota i zasady tworzenia związków zawodowych .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 365
2.4.2. Ponadzakładowa aktywność związków zawodowych .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 366
2.4.3. Zakładowa aktywność związków zawodowych .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 367
2.4.4. Współdziałanie zakładowych organizacji związkowych .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 368
2.4.5. Szczególna ochrona stosunku pracy działaczy zakładowej organizacji
związkowej .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 368
2.4.6. Obowiązki pracodawcy w stosunku do zakładowej organizacji
związkowej .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 370
2.5. Przedstawicielstwo pracownicze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 370
2.6. Organizacje pracodawców .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 371
3. Spory zbiorowe i ich rozwiązywanie .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 372
3.1. Podstawy prawne prowadzenia sporów zbiorowych i ich rozwiązywania .  .  .  .  . 372
3.2. Istota i rodzaje sporów zbiorowych .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 372
3.3. Przebieg sporu zbiorowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 374
3.4. Akcje protestacyjne .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 375
4. Konsultacyjna i partycypacyjna rola załogi zakładu pracy . . . . . . . . . . . . . . . . 375
4.1. Udział pracowników w zarządzaniu zakładem pracy (partycypacja
pracownicza) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 375
4.2. Konsultacyjna rola załogi zakładu pracy .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 378
Literatura .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . .  .  . 382
Skorowidz przedmiotowy .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 385